روایت تاریخی

عيون المعجزات- حكيم بن عمران گفت بحضرت رضا علیه‌السلام عرض كردم از خدا بخواه فرزندى بشما عنايت كند فرمود خدا بمن يك پسر عنايت می‌كند كه وارث من است پس از تولد حضرت جوادعليه السّلام حضرت رضا علیه‌السلام به اصحاب خود فرمود برايم فرزندى شبيه موسى بن عمران در شكافتن دريا و شبيه عيسى بن مريم در طهارت مادر متولد شد پاك و پاكيزه بدنيا آمد سپس فرمود او را ستمگرانه می‌ كشند كه اهل آسمان بر او گريه خواهند كرد خداوند بر دشمن ستمكار او خشم می‌گيرد چيزى زنده نخواهد بود روح او را بزودى گرفتار عذابى اليم و كيفرى شديد می‌كند. پس از تولد حضرت جواد علي بن موسى الرضا علیه‌السلام تمام شب كنار گهواره ‏اش او را مشغول ميداشت.

متن عربی روایت: عُيُونُ الْمُعْجِزَاتِ، عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ كَلِيمِ بْنِ عِمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه‌السلام ادْعُ اللَّهَ أَنْ يَرْزُقَكَ وَلَداً فَقَالَ إِنَّمَا أُرْزَقُ وَلَداً وَاحِداً وَ هُوَ يَرِثُنِي فَلَمَّا وُلِدَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه‌السلام قَالَ الرِّضَا علیه‌السلام لِأَصْحَابِهِ قَدْ وُلِدَ لِي شَبِيهُ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ فَالِقِ الْبِحَارِ وَ شَبِيهُ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ قُدِّسَتْ أُمٌّ وَلَدَتْهُ قَدْ خُلِقَتْ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً ثُمَّ قَالَ الرِّضَا علیه‌السلام يُقْتَلُ غَصْباً فَيَبْكِي لَهُ وَ عَلَيْهِ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ يَغْضَبُ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى عَدُوِّهِ وَ ظَالِمِهِ فَلَا يَلْبَثُ إِلَّا يَسِيراً حَتَّى يُعَجِّلَ اللَّهُ بِهِ إِلَى عَذَابِهِ الْأَلِيمِ وَ عِقَابِهِ الشَّدِيدِ وَ كَانَ طُولُ لَيْلَتِهِ يُنَاغِيهِ فِي مَهْدِه «عیون المعجزات ص:۱۱۸؛ بحارالانوار ج ۵۰ ص ۱۵»

 ابن مسافر از ابو جعفر دوّم علیه‌السلام روايت می‌كند كه آن حضرت در عصر همان شبى كه رحلت كرد، فرمود: من امشب خواهم مرد. بعد فرمود: ما گروهى هستيم كه وقتى خداوند به ماندن يكى از ما در دنيا راضى نشود، به سوى او منتقل می‌شويم‏. مَا رُوِيَ عَنِ ابْنِ مُسَافِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي علیه‌السلام أَنَّهُ قَالَ فِي الْعَشِيَّةِ الَّتِي تُوُفِّيَ فِي لَيْلَتِهَا إِنِّي مَيِّتٌ اللَّيْلَةَ ثُمَّ قَالَ نَحْنُ مَعْشَرٌ إِذَا لَمْ يَرْضَ اللَّهُ لِأَحَدِنَا الدُّنْيَا نَقَلَنَا إِلَيْهِ.  « الخرائج و الجرائح، القطب الراوندي ،ج‏ ۲،ص: ۷۷۳؛ بحارالانوار ج ۵۰ ص ۴»

ابن بزيع عطار گفت: حضرت جواد علیه‌السلام فرمود فرج و گشايش سى ماه پس از مأمون است اين تاريخ را يادداشت كرديم پس از سى ماه حضرت جواد علیه‌السلام از دنيا رفت. وَ عَنِ ابْنِ بَزِيعٍ الْعَطَّارِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه‌السلام الْفَرَجُ بَعْدَ الْمَأْمُونِ بِثَلَاثِينَ شَهْراً قَالَ فَنَظَرْنَا فَمَاتَ بَعْدَ ثَلَاثِينَ شَهْراً « بحار الأنوار،ج‏ ۵۰،ص: ۶۴؛ كشف الغمّة ج ۳ ص ۳۶۳»

محمّد بن فرج گفت حضرت جواد علیه‌السلام نامه نوشت كه خمس را برايم بفرستيد كه من جز امسال از شما نخواهم گرفت. در همان سال امام عليه السّلام از دنيا رفت. عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْأَرْمَنِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْفَرَجِ كَتَبَ إِلَيَّ أَبُو جَعْفَرٍ علیه‌السلام احْمِلُوا إِلَيَّ الْخُمُسَ فَإِنِّي لَسْتُ آخُذُهُ مِنْكُمْ سِوَى عَامِي هَذَا فَقُبِضَ  فِي تِلْكَ السَّنَة « بحار الأنوار،ج‏ ۵۰،ص: ۶۳؛ مناقب آل ابیطالب  ج ۴ ص ۱۹»

اعلام الورى و ارشاد- ابن قولويه از كلينى از اسماعيل بن مهران نقل مى ‏كند كه گفت وقتى حضرت جواد علیه‌السلام از مدينه براى مرتبه اول به جانب بغداد رهسپار شد موقع حركتش عرض كردم من در اين سفر بر شما بيمناكم پس از شما امامت متعلق بكيست؟ با لبخندى به من توجه نموده، فرمود آنچه گمان كرده‏ اى امسال نيست. وقتى معتصم ايشان را خواست خدمتش رسيده عرض كردم فدايت شوم شما در حال حركت هستى امامت بعد از شما متعلق به كيست چنان گريه كرد كه محاسنش از اشك چشم تر شد در اين موقع به من توجه نموده فرمود اكنون بايد بر من بيمناك باشى. امامت پس از من متعلق به فرزندم علي است.

متن عربی روایت: اعلام الورى، الإرشاد ابْنُ قُولَوَيْهِ عَنِ الْكُلَيْنِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: لَمَّا خَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه‌السلام مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَى بَغْدَادَ فِي الدَّفْعَةِ الْأَوَّلَةِ مِنْ خَرْجَتَيْهِ قُلْتُ لَهُ عِنْدَ خُرُوجِهِ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ فِي هَذَا الْوَجْهِ فَإِلَى مَنِ الْأَمْرُ بَعْدَكَ فَكَرَّ بِوَجْهِهِ إِلَيَّ ضَاحِكاً وَ قَالَ لَيْسَ [الْغَيْبَةُ] حَيْثُ ظَنَنْتَ فِي هَذِهِ السَّنَةِ فَلَمَّا اسْتُدْعِيَ بِهِ إِلَى الْمُعْتَصِمِ صِرْتُ إِلَيْهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأَنْتَ خَارِجٌ فَإِلَى مَنْ هَذَا الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِكَ فَبَكَى حَتَّى اخْضَلَّتْ لِحْيَتُهُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ عِنْدَ هَذِهِ يُخَافُ عَلَيَّ الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِي إِلَى ابْنِي عَلِي‏ الكافي ج ۱ ص ۳۲۳، الإرشاد المفيد ج ۲ ص ۳۰۸؛ بحار الأنوار، المجلسي ،ج‏ ۵۰،ص: ۱۱۸